De uitdagingen van het kweken van oliepalmen op veengronden

Veengebieden in hun natuurlijke staat zijn natte organische bodems die gedurende duizenden jaren zijn gevormd uit plantenresten en vallen onder de classificatie van organische bodems. Globaal worden enkele definities gehanteerd, die verschillen naargelang het percentage organisch materiaal en de minimale dikte van de organische lagen.

Sinds de jaren tachtig wordt met succes oliepalm verbouwd op veengebieden in Zuidoost-Azië. Vanaf 1980 besloegen industriële plantages 2015 miljoen hectare (4.3 procent) veengebieden op het schiereiland Maleisië, Sumatra en Borneo. De overgrote meerderheid hiervan zijn oliepalmplantages (27 procent), terwijl vrijwel de rest (73 procent) houtpulpplantages zijn^[1]. Indonesië en Maleisië hebben samen meer dan 24 miljoen hectare veengebied. Het veengebied binnen palmolieconcessies is echter veel groter, en vele zijn niet aangeplant maar aangetast.

Oliepalmteelt heeft negatieve effecten op veengebieden

De teelt van oliepalmen op veen brengt bepaalde uitdagingen met zich mee, zoals hoge CO2-emissies, veenbodemdaling, de daaruit voortvloeiende overstromingen en productiviteitsverlies. De drainage die nodig is voor de palmolieteelt veroorzaakt veenoxidatie en maakt de bodem vatbaar voor branden en overstromingen. Meer dan 5 procent van de wereldwijde CO2-emissies wordt veroorzaakt door de aantasting van veengebieden als gevolg van ontwatering. Plantagehydrologie is verbonden met de omliggende gebieden, waardoor de impact van drainage tot op 5 kilometer van een plantagegrens voelbaar is en branden buiten de plantage kan veroorzaken. Drooggelegde veengebieden zijn brandhaarden en kunnen leiden tot nevelrampen en alarmerende uitstoot van broeikasgassen (BKG).

Turfbranden worden door mensen veroorzaakt en kunnen mensenlevens kosten

Jaren geleden werd gedacht dat een veenbrand een natuurverschijnsel was, bijvoorbeeld veroorzaakt door blikseminslag. Onderzoekers hebben nu een duidelijke boodschap: de grootste veroorzaker van veenbranden is de mens. Nat veengebied brandt niet omdat de vochtige omstandigheden ervoor zorgen dat het vuur niet kan ontstaan. Wanneer het wordt afgevoerd, fungeert turf als een brandstof die vlam kan vatten door een brandende sigaret, heldere verbranding van vegetatie of blikseminslag. Omdat een veenbrand ondergronds kan branden, is het zeer moeilijk te beheersen.

De afgelopen decennia zijn grootschalige veenbranden in Zuidoost-Azië in frequentie en intensiteit toegenomen. In het droge seizoen van 2015 veroorzaakten branden in Zuidoost-Azië in een paar maanden tijd meer uitstoot dan de jaarlijkse productie van Japan of Duitsland; op sommige dagen overtroffen de branden de dagelijkse uitstoot van de Verenigde Staten^[2]. Dat jaar tastte luchtvervuilende nevel de gezondheid van miljoenen mensen aan en veroorzaakte 100,000 voortijdige sterfgevallen^[3], en veroorzaakte alleen al in Indonesië naar schatting 16 miljard dollar aan verliezen^[4] .

Veengebieden kunnen worden gered door vernatting

Het goede nieuws is dat de uitdagingen van brand, nevel, bodemdaling en overstromingen bij het cultiveren op veengebieden kunnen worden voorkomen en verminderd, en dat de uitstoot van broeikasgassen aanzienlijk kan worden verminderd. Intacte veengebieden moeten worden behouden en gedraineerde veengebieden moeten worden vernat en hersteld. Vernatting kan ofwel het herstel naar een natuurlijke staat inhouden, ofwel de implementatie van alternatieve vormen van gebruik, zoals paludicultuur, het economisch gebruik van opnieuw vernatte veengebieden door de teelt van alternatieve soorten die bestand zijn tegen hoge waterstanden, zoals moerassen. Uit de paludicultuur kunnen zetmeel, eetbare oliën of hout worden geoogst[5]. Paludicultuur voorkomt aantasting van de veenbodem, omdat er geen drainage nodig is. Hernatte veengebieden slaan water op, helpen zich aan te passen aan een veranderend klimaat en verminderen de invloed van afwatering op veenbossen. Het vernatten van veengebieden helpt ook om waardevolle habitats voor veel diersoorten te behouden en te herstellen.

– Wetland International

^[1] Miettinen et al (2016). Landbedekkingsverdeling in de veengebieden van het schiereiland Maleisië, Sumatra en Borneo in 2015 met veranderingen sinds 1990. Global Ecology and Conservation 6 (2016) 67-78.
^[2] http://www.globalfiredata.org/updates.html#2015_indonesia
^[3] Koplitz (2016) Gevolgen voor de volksgezondheid van de ernstige nevel in Equatoriaal Azië in september-oktober 2015: demonstratie van een nieuw raamwerk voor het informeren van strategieën voor brandbeheer om blootstelling aan rook onder de wind te verminderen
^[4] Wereldbank (2016) The Cost of Fire, een economische analyse van de brandcrisis in Indonesië in 2015
^[5] http://paludiculture.uni-greifswald.de/doc/paludiculture_broschuere_eng.pdf