Model Petani Lestari

Titi Bonsilon ialah pekebun kecil bebas bertauliah RSPO di Sabah yang menjadi contoh petani lestari zaman moden. Bagi mata yang tidak terlatih, plot seluas lima hektar miliknya kelihatan seperti ladang kelapa sawit lain di daerah Beluran di Sabah, Malaysia. Jika dilihat lebih dekat, pokok-pokok hijau yang meriah kelihatan sihat dan subur dengan penutup tanah yang luas, dan pelepah kelapa sawit disusun rapi dalam barisan.

Ladang Titi ialah ladang 'model' de facto di mana petani jiran datang melawat dan belajar. Lembaga Minyak Sawit Malaysia (MPOB) menggunakan ladangnya untuk menjalankan program latihan kepada petani lain. Pelawat ladang termasuk pakar pertanian, ahli Parlimen Eropah, menteri pertanian asing dan pegawai Bank Dunia.

Kisah Titi bermula di kampung Toniting, sebuah penempatan yang ditubuhkan pada awal 1990-an. Penduduk kampung ini kebanyakannya adalah Orang Sungai dan Kadazan yang berpindah dari kawasan Ulu Sapi apabila syarikat pembalakan berhenti beroperasi. Mereka diberi sebidang tanah untuk tujuan pertanian dan ramai yang mula menanam kelapa sawit. Hari ini, daripada 420 penduduknya, terdapat 100 petani kelapa sawit. 

“Semasa bapa saya bekerja dalam industri pembalakan, dia tidak mampu untuk menghantar adik-beradik saya ke sekolah. Minyak sawit menjadi talian hayat kami. Ia membantu meletakkan adik-beradik saya bersekolah dan meningkatkan taraf hidup kami,” kata Titi, 41, anak pertama dalam keluarganya yang menamatkan pendidikan sekolah menengah. 

Di Malaysia, terdapat 250,299 pekebun kecil bebas mengusahakan kira-kira 16.8% (979,892 ha) daripada jumlah kawasan kelapa sawit negara (berdasarkan angka MPOB 2018). Tetapi tidak seperti rakan pekebun kecil yang disokong atau "skim" seperti penanam Felda (Pihak Berkuasa Kemajuan Tanah Persekutuan), petani seperti Titi lazimnya tidak menerima atau terhad latihan, pembiayaan dan sokongan teknikal. Oleh kerana kekurangan pengetahuan penanaman dan sumber untuk membeli baja dan anak benih berkualiti, atau menanam semula sawit tua, petani bebas kurang cekap berbanding pengeluar lain. 

Namun begitu, pada tahun 2013, Titi dan 41 pekebun kecil lain di Toniting berjaya apabila mereka menjadi kumpulan pekebun kecil bebas pertama di Malaysia yang diperakui di bawah Piawaian Pensijilan Kumpulan RSPO.

Peladang Toniting adalah sebahagian daripada projek perintis Skim Kumpulan Asia Liar (WAGS) yang dimulakan oleh perusahaan sosial Wild Asia yang berpangkalan di Kuala Lumpur. WAGs menyediakan nasihat teknikal percuma, latihan dan pembinaan kapasiti untuk membantu petani ini memenuhi piawaian pensijilan dan meningkatkan amalan pengurusan ladang mereka secara mampan. 

Sebelum menyertai WAGS, Titi berpendapat dia mempunyai kelebihan terhadap rakan sebayanya kerana pengalamannya selama sedekad di Toniting Properties, penanam kecil yang berpangkalan di Beluran. Sebagai konduktor lapangan, beliau menyelia ladang dan melatih serta menyelia pekerja. 

“Banyak yang saya pelajari daripada program WAGS,” kongsi Titi. 

“Sebagai contoh, saya beralih daripada semburan selimut kepada semburan bulatan atau selektif dan mengawal rumpai saya secara manual melalui pemotongan atau pemotongan rumput. Penutup tanah saya bertambah baik, menghasilkan tanah dan pokok yang lebih sihat. Saya menjimatkan banyak wang kerana penggunaan racun herba saya berkurangan daripada 82 liter kepada 30 liter setahun,” tambahnya.

Titi menggunakan baja organik seperti Tandan Buah Kosong (EFB) dan kek decanter untuk menambah baja kimia. Kilang Sapi, tempat Titi menjual buahnya, menyediakan EFB dan kek decanter secara percuma; petani hanya perlu membayar untuk mengangkut baja organik ke ladang mereka. Kilang Sapi adalah sebahagian daripada PPB Oil Palms Berhad milik Wilmar International.

Dalam tempoh setahun, Titi mendapat faedah daripada baja organik apabila hasilnya meningkat daripada 20 kepada 24 tan sehektar setahun. Beliau juga mendaftar untuk skim baja yang ditawarkan oleh kilang Sapi. Dalam skim ini, kilang Sapi membekalkan baja kepada pekebun kecil secara kredit dan seterusnya, ia akan memotong jumlah jualan mereka selama tiga bulan berturut-turut apabila mereka menjual tandan buah segar kepada kilang.

Apabila harga minyak sawit baik (purata RM450-500 setan), Titi mengaut lebih RM3,500 sebulan daripada hasil tanamannya, yang membentuk 70% daripada pendapatan bulanannya. 30% lagi adalah daripada gaji beliau di Toniting Properties.  

“Minyak sawit telah membantu membayar pendidikan anak-anak saya, dan membenarkan saya memohon pinjaman bank, membeli kereta, dan membina rumah kami,” kata bapa kepada lima anak, yang umur anak-anaknya antara 10 hingga 16 tahun.

Enam tahun kemudian, Titi masih merupakan salah satu pengeluar terkemuka di kawasan Beluran, dan amalan pertanian mampannya terus memberi inspirasi kepada petani lain di Sabah. Beliau juga diperakui MSPO (Malaysian Sustainable Palm Oil).

Titi menyampaikan ilmunya daripada menguruskan ladangnya sendiri kepada pekerjanya di Toniting Properties yang sedang berusaha untuk mendapatkan pensijilan MSPO mereka tahun ini. Bagaimanapun, Titi tidak berpuas hati dengan kejayaannya. Dengan harga minyak sawit yang rendah semasa di pasaran, beliau, seperti semua petani, merasai tekanan. 

“Perbelanjaan bulanan kami adalah lima angka, jadi saya tidak boleh bergantung 100% kepada minyak sawit. Cabaran saya seterusnya ialah mencari tanaman atau pendapatan alternatif,” jelas Titi.