Pekebun kecil bebas mengubah tanah yang tidak produktif menjadi destinasi pelancongan yang popular

Koperasi Kampung Tani Subur (KUD), sekumpulan pekebun kecil kelapa sawit bebas yang diperakui RSPO, telah menjadikan tanah tidak produktif di tengah-tengah ladang kelapa sawit di Daerah Kotawaringin Barat di Provinsi Kalimantan Tengah, Indonesia, sebagai destinasi pelancongan yang popular.

Menurut Sutiyana, Ketua KUD Tani Subur, idea awalnya adalah untuk mengubah tanah menjadi kolam ikan untuk Kampung Pangkalan Tiga. Pada 2016, ahli pekebun kecil koperasi membina empangan di sungai untuk menghidupkan semula tanah. Empangan yang diberi nama Situ Berkah menjadi tempat berenang kegemaran anak-anak tempatan.

Selain kolam renang, kompleks yang kini dikenali sebagai Agrowisata Education itu juga mempunyai kolam memancing, taman permainan dan tunggangan, kursus keluar, restoran, dan dewan untuk mengadakan majlis besar.

Menurut Pertubuhan Makanan dan Pertanian (FAO), adalah penting untuk mempunyai sumber pendapatan tambahan di luar pengeluaran pertanian untuk melindungi pendapatan pekebun kecil daripada pelbagai risiko. Aktiviti di ladang untuk purata keluarga pekebun kecil hanya menyumbang 49% kepada pendapatan tahunan mereka, manakala pendapatan daripada sumber bukan pertanian atau bekerja sendiri, termasuk usaha keusahawanan, menyumbang 30% daripada pendapatan tahunan kasar mereka, menurut FAO.

Di Indonesia, pekebun kecil menguasai lebih 5.8 juta hektar ladang kelapa sawit, atau sekitar 40% daripada jumlah kawasan kelapa sawit, berdasarkan data 2019 daripada Kementerian Pertanian. KUD Tani Subur kini mempunyai 1,400 ahli dengan keluasan keseluruhan 1,420 hektar kelapa sawit dan kira-kira separuh daripada ahlinya telah mendapat pensijilan RSPO sejak 2017.

Pekebun kecil bebas dan penduduk Kampung Pangkalan Tiga berganding bahu dalam membina Pendidikan Agrowisata pada 2017, daripada pembiayaan dan perancangan kepada pembinaan. Jumlah kos sebanyak Rp5.6 bilion (USD360,000) telah ditanggung oleh bajet KUD Tani Subur, pinjaman untuk peremajaan ladang, dan pinjaman bank. Koperasi itu juga telah memperuntukkan sebahagian daripada jualan Kredit Pekebun Kecil RSPO, yang mencecah Rp1.8 bilion pada 2019, hanya tiga tahun selepas mendapat pensijilan RSPO, untuk digunakan bagi penyelenggaraan dan pengembangan lanjut kompleks pelancongan itu.

Pendidikan Agrowisata memberi pendapatan tambahan bukan sahaja kepada KUD Tani Subur, tetapi juga penduduk kampung: “Masyarakat di sini boleh menjual barangan di kawasan agropelancongan. Pengunjung yang tinggal di kampung itu boleh membeli-belah di UMKM (Perusahaan Kecil, Mikro dan Sederhana) yang dibina penduduk setempat,” jelas Sutiyana.

Membuka pintunya pada 1 Januari 2018, dalam tempoh setahun, Agrowisata Education telah menjadi destinasi pelancongan kedua paling popular di Daerah Kotawaringin Barat. Jumlah pengunjung mencecah 139,000 pada 2019, mencatatkan pendapatan tahunan sebanyak Rp2.27 bilion.

“Malah ada pengunjung yang datang jauh dari Kalimantan Barat, menempuh perjalanan 12 jam untuk sampai ke sini,” kata Dedi Firmansyah, penyelia Pendidikan Agrowisata. "Mereka mendapat tahu tentang Agrowisata dari media sosial," tambah Dedi. KUD Tani Subur menggunakan Facebook, Youtube, dan Instagram untuk mempromosikan Pendidikan Agrowisata dan mencapai mereka dari daerah lain.

Pendidikan Agrowisata adalah unik kerana terletak di tengah-tengah ladang kelapa sawit. Merentasi 23.5 hektar, ia juga menyediakan kemudahan pelancongan pertanian, seperti ternakan dan taman ladang. Ia sedang dalam pembangunan berterusan, dengan pembinaan kompleks penginapan mencapai 80% siap.

"Pemandu lori tangki yang mengangkut minyak sawit mentah sering membawa isteri dan anak ke sini. Di sebuah kampung, apa-apa pengangkutan yang selesa akan digunakan," kata Dedi.

Tanah yang dahulunya tidak produktif di tengah-tengah ladang kelapa sawit kini memberi faedah kewangan kepada pekebun kecil bebas dan penduduk kampung tempatan. Ia bukan sahaja merancakkan ekonomi tempatan, malah membantu meningkatkan akses masyarakat ke daerah itu, kerana beberapa jalan yang menghubungkan kampung ke jalan merentas wilayah kini telah dijadikan jalan asfalt oleh pentadbiran daerah.

Untuk maklumat lanjut tentang pekebun kecil RSPO, lawati www.rspo.org/smallholders