Akses kepada keadilan untuk orang asli

Sebagai ahli baru dalam sekretariat RSPO, ia merupakan pengalaman baru bagi saya menghadiri acara sebagai sebahagian daripada organisasi yang baru saya mula bekerja.

Bahagian Impak yang terdiri daripada Ravin Krishnan (Penyelaras Aduan), Amalia Falah Alam (Penyelaras Aduan Indonesia), Rahayu Zulkifli (Pengurus DSF) dan saya menghadiri persidangan antarabangsa bertajuk Akses Keadilan untuk Orang Asli.

Acara ini berlangsung di Fakulti Undang-undang di Universiti Malaya dari 9 April hingga 11 April 2015.

Pada hari pertama yang bermula jam 8.30 pagi, rasa rama-rama dalam perut dan tapak tangan berpeluh cukup ketara. Di sebalik semua ini, sejujurnya saya menantikan perjalanan 'perniagaan' pertama saya di luar pejabat.

Terdapat beberapa isu yang saya rancang untuk memahami dengan menghadiri acara sedemikian. Pertama, adalah untuk memahami isu-isu mengenai akses kepada keadilan untuk masyarakat orang asli. Seterusnya, adalah untuk meneroka pendekatan berasaskan hak asasi manusia yang inklusif dan bersepadu yang penting untuk menyelesaikan pelbagai isu antara negeri dan masyarakat orang asli.

Hari pertama persidangan acara dimulakan dengan ucapan perasmian oleh Tan Sri Datuk Seri Panglima Richard Malanjum dan ucaptama oleh Profesor Dr Federico Lenzerini. Ucapan itu bermaklumat kerana beberapa perkara penting telah disebutkan.

Menurut Profesor Federico, tanah nenek moyang tidak boleh dilihat dalam bentuk kewangan kerana ia mempunyai nilai yang jauh lebih tinggi daripada harga yang diletakkan kepadanya. Justeru bagi menunjukkan rasa hormat kepada orang asli, tindakan melaksanakan prinsip Persetujuan Bebas, Terdahulu dan Termaklum (FPIC) adalah perlu. Tanpa FPIC, hak undang-undang, adat dan hak pengguna anak negeri akan dipertandingkan oleh mereka di mahkamah anak negeri. Walau bagaimanapun, bagi komuniti orang asli yang mempunyai akses terhad atau tiada, sistem keadilan mesti keluar untuk menghubungi mereka, seperti mahkamah bergerak di Sabah.

Keadilan mesti dalam perspektif mereka. Itulah pandangan saya yang membawa pulang daripada ucapan Profesor Geoffrey Benjamin, di mana beliau berkata, tanah, budaya dan warisan berkaitan antara satu sama lain dan tidak boleh dipisahkan. Beliau menyatakan bahawa mereka juga mesti diiktiraf dan dilindungi demi memberikan keadilan kepada orang asli. Namun begitu, keadilan boleh dilihat secara berbeza oleh setiap orang dan dalam kes ini, untuk melindungi orang asli.  

Seterusnya ialah pembentangan oleh penceramah dari latar belakang yang berbeza, bercakap mengenai pelbagai topik yang berkaitan dengan orang asli. Semasa pembentangan mereka, beberapa fakta menarik menarik perhatian saya. Antara fakta menarik yang saya tangkap ialah terdapat tiga jenis masyarakat orang asli yang kini menetap di Semenanjung Malaysia. Mereka dikenali sebagai masyarakat Senoi, Proto-Melayu dan Negrito. Hak adat mereka diiktiraf tetapi tidak sekuat yang ada di Sabah dan Sarawak.

Selain itu, gipsi laut tanpa kerakyatan yang dikenali sebagai Bajau Lauts, tidak diberikan pengiktirafan undang-undang dan sering dieksploitasi dan diambil kesempatan, sebagai balasan untuk keselamatan dan keselamatan mereka. Oleh itu, mereka disifatkan dengan gaya hidup yang miskin.

Akhirnya, saya mendapat tahu bahawa Dasar Pendidikan untuk orang asli di Malaysia adalah sangat berbeza berbanding dengan sekolah bandar. Ini mewujudkan keretakan dalam sistem. Bagi meningkatkan pendidikan Orang Asli di Malaysia, sistem pendidikan orang asli di Australia dicadangkan untuk dijadikan garis panduan.

Sebagai penutup untuk persidangan itu, lawatan ke Kampung Orang Asli dan Muzium Orang Asli telah dianjurkan. Selepas beberapa hari ucapan dan pembentangan, saya tidak sabar untuk melakukan pendekatan yang lebih praktikal dan mempelajari sesuatu yang bermotivasi dan berpengetahuan tentang orang asli semasa persidangan ini.

Di Perkampungan Orang Asli, kebanyakan pembentang menyebut hak adat orang asli tetapi tidak ramai yang membincangkan cabaran sebenar yang dihadapi oleh orang asli di lapangan dan apa yang boleh dilakukan untuk membantu mereka selain daripada perundangan semasa. Saya harus mengakui, pada ketika ini, saya agak kecewa kerana saya berharap untuk mendapat pengetahuan tentang kaedah yang kami lakukan salah dalam membantu mereka.

Walaupun begitu, beberapa penyampai menarik minat saya apabila mereka bercakap tentang kehidupan gipsi laut dan menggunakan warisan digital sebagai cara untuk berkongsi maklumat tentang orang asli. Topik kedua memberi gambaran tentang cara warisan budaya boleh dibuat menyeronokkan tetapi berpengetahuan pada masa yang sama dalam era kontemporari manakala yang pertama berkongsi bahawa kemiskinan adalah satu keadaan yang dibuat bukan keadaan semula jadi yang tidak boleh diatasi.

Secara keseluruhannya, penceramah yang dijemput jelas mengetahui topik tersebut dan berkongsi minat untuknya. Ilmu yang disampaikan kepada penonton adalah luar biasa. Ia adalah satu pengalaman yang menarik yang patut dikongsikan.

Monisha Mohandas

Intern – Jabatan Impak, Meja Bulat mengenai Minyak Sawit Lestari